Żelazo jest nie tylko niezbędne do przenoszenia tlenu, pełni wiele innych ważnych funkcji w naszym organizmie. Jakie objawy wskazują na niedobór żelaza i jakie są najlepsze źródła tego pierwiastka?
Gdy myślimy o żelazie w odniesieniu do zdrowia, pierwsze skojarzenie to krew. Ale nie w negatywnym kontekście, tylko takim, że krew to życie – bez niej tlen nie docierałby do komórek i tkanek. I właśnie to jest najważniejsza – ale nie jedyna – rola żelaza. To absolutnie kluczowy pierwiastek w gospodarce tlenowej organizmu.
Dobrze przyswajalne żelazo hemowe – co to znaczy?
Żelazo jest niezbędne do wytwarzania hemoglobiny – czerwonego barwnika krwi. To właśnie hemoglobina odpowiada za pobieranie tlenu w płucach i dostarczanie go do komórek. Cząsteczka hemoglobiny zbudowana jest z podjednostek – hemów. W centrum każdego hemu jest atom żelaza, który wiąże cząsteczki tlenu. Cząsteczka hemoglobiny jest w stanie przetransportować od jednej do czterech cząsteczek tlenu. To wyjaśnienie budowy hemoglobiny jest ważne, bo rodzaj żelaza – hemowe (w hemoglobinie) lub niehemowe – ma znaczenie, jeśli mamy niedobór tego pierwiastka. Z takimi określeniami często się spotykamy, gdy chcemy dowiedzieć się, co ma dużo żelaza.
Żelazo jest także składnikiem innego barwnika – mioglobiny, który znajduje się w mięśniach czerwonych – poprzecznie prążkowanych. Barwnik ten odpowiada za magazynowanie tlenu. Pozostałe żelazo (poza wymienionymi wyżej barwnikami, z których organizm korzysta na bieżąco) jest magazynowane m.in. w komórkach wątroby jako:
• Ferrytyna – jest to białko, z którego żelazo jest dość łatwo uwalniane. W medycynie klasyfikowane jest jako tzw. białko ostrej fazy (gdy dochodzi do stanu zapalnego w organizmie, poziom ferrytyny wzrasta).
• Hemosyderyna – to kompleks cukrów, białek i tłuszczów.
Czym objawia się niedobór żelaza? Czy nadmiar żelaza jest szkodliwy?
Poziom hemoglobiny określany jest podczas rutynowego badania krwi (morfologii). Na wynikach badania hemoglobina oznaczona jest skrótem Hb lub HGB. Normy wynoszą:
• 11,5-16,0 g/dl (7,2-10,0 mmol/l) – dla kobiet
• 12,5-18,0 g/dl (7,8-11,3 mmol/l) – dla mężczyzn
Przy obniżeniu poziomu hemoglobiny mówimy o niedokrwistości, czyli anemii. Może być ona: umiarkowana, ciężka lub wręcz zagrażająca życiu. Niedobór żelaza ma najczęściej takie objawy:
• trudności z koncentracją i skupieniem uwagi,
• ogólne osłabienie organizmu i przewlekłe zmęczenie,
• bóle i zawroty głowy,
• duszności oraz kołatanie serca,
• bladość skóry, warg oraz błon śluzowych (np. wewnątrz jamy ustnej).
W przeciwieństwie do niedoboru żelaza jego zbyt wysoki poziom występuje bardzo rzadko i z reguły jest on spowodowany chorobą genetyczną (hemochromatozą). Nadmiar żelaza może być powodem przemęczenia, senności, bólów głowy i stawów, a w skrajnych przypadkach – uszkodzenia trzustki czy zwyrodnienia stawów.
Produkty bogate w żelazo
Samo pytanie „W czym jest żelazo?” to za mało, by sięgnąć po dobre źródła tego pierwiastka. Ważne jest nie tylko to, co ma dużo żelaza – ale również w jakiej formie. Na początku tego artykułu padły określenia: żelazo hemowe i niehemowe.
To pierwsze ma znacznie większą biodostępność, czyli jest lepiej przyswajane przez organizm (bo łatwiej przenika przez błony komórkowe). Żelazo hemowe znajduje się w hemoglobinie, dlatego jedynym jego źródłem są produkty pochodzenia zwierzęcego (zwłaszcza czerwone mięso, podroby, wątróbka). Żelazo w tej formie wchłaniane jest przez organizm na stałym poziomie 25-35 proc.
Żelazo niehemowe, zawarte w produktach pochodzenia roślinnego (oraz w jajkach), jest gorzej przyswajalne – na poziomie 1-5 proc. Znajdziemy je m.in.: w soi, białej fasoli, pestkach dyni oraz słonecznika, czerwonej soczewicy, orzechach (laskowych, nerkowca, ziemnych i pistacjach). Inne produkty bogate w żelazo to: migdały, siemię lniane, buraki, szpinak, otręby ryżowe i pszenne. Przyswajalność żelaza niehemowego zależy od towarzystwa, w jakim jemy produkty bogate w ten pierwiastek. Na przykład picie kawy lub herbaty bezpośrednio po posiłku zmniejsza wchłanianie żelaza o 60 proc. (to wina polifenoli zawartych w tych napojach). Za to biodostępność żelaza rośnie, gdy jednocześnie dostarczamy witaminę C, kwas foliowy oraz witaminy B6 i B12. Właśnie o te związki jest wzbogacony preparat Żelazo Plus Potrójna Moc 30 mg. Ten suplement zawiera trzy źródła organicznego żelaza (bisglicynian, pidolan i fumaran). Zastosowano w nim specjalną technologię, która polega na trzystopniowym uwalnianiu tych związków. Dzięki temu organizm stopniowo, przez cały dzień przyswaja żelazo i może je lepiej wykorzystać.
Jak zapobiegać anemii w czasie ciąży?
Po żelazo w tabletkach warto sięgać nie tylko wówczas, gdy mamy złe wyniki morfologii krwi. Międzynarodowe organizacje sugerują rutynową suplementację żelaza w trakcie ciąży, bo z badań wynika, że anemię ma blisko połowa (42 proc.) pań, które spodziewają się dziecka. Terapia solami żelaza, zwłaszcza w dużej dawce przyjmowanymi doustnie, okazuje się w większości przypadków skuteczna. Jednak może mieć ona niekomfortowe skutki uboczne, takie jak: biegunka, zaparcia, nudności czy zgaga. Preparat Żelazo Plus Potrójna Moc 30 mg ma formę odporną na działanie kwasów żołądkowych (co zapobiega wymienionym wcześniej skutkom ubocznym przyjmowania żelaza w tabletkach). Suplement ten przeszedł we Włoszech badania kliniczne pod tym kątem. Wszystkie kobiety, które przyjmowały w czasie ciąży Żelazo Plus Potrójna Moc 30 mg, miały poziom żelaza mieszczący się w normie.
